Yatırım Mevzuatı

Türkiye’nin yatırım mevzuatı, uluslararası standartlara uygunluğu ve sadeliğinin yanında tüm yatırımcılara eşit muamele sunmaktadır. Yatırım mevzuatının temelini; 5084 sayılı Yatırımların ve İstihdamın Teşviki Kanunu, 4875 sayılı Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu, Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu Uygulama Yönetmeliği, çok taraflı ve ikili anlaşmalar ile sektörel bazda yatırımların teşvikini düzenleyen muhtelif kanunlar ve ilgili alt düzenlemeler oluşturmaktadır.

1.Doğrudan Yabancı Yatırım İçin Yasal Çerçeve

Doğrudan yabancı yatırım için faaliyetler 4875 Sayılı Doğrudan Yabancı Yatırımlar (DYY) Kanunu kapsamında gerçekleştirilmektedir. 4875 Sayılı Doğrudan Yabancı Yatırımlar (DYY) Kanunu’nun amacı:

• Ülkeye doğrudan yabancı yatırımları teşvik etmek
• Yatırımcıların haklarını korumak
• Yatırımcı ve yatırım tanımlarını uluslararası standartlar düzeyine getirmek
• Uluslararası doğrudan yabancı yatırımlar için onaya dayalı bir sistem yerine bildirime dayalı bir sistem kurmak
• Tesis edilen politikalar ve prosedürler vasıtasıyla doğrudan yabancı yatırımların hacmini artırmak

DYY Kanunu, yabancı yatırımcılar ve doğrudan yabancı yatırımların bir tanımını yapmaktadır. Ayrıca bu kanun; yatırım yapma özgürlüğü, ulusal muamele, kamulaştırma ve devletleştirme, kârın serbest transferi, ulusal ve uluslararası tahkim ve alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemleri, nakit dışı sermayenin değerlenmesi, yabancı personel istihdamı ve irtibat büroları gibi doğrudan yabancı yatırımların önemli ilkelerini de açıklamaktadır.

DYY Kanunu Uygulama Yönetmeliği’nde DYY Kanunu içinde yer verilen konulara ilişkin prosedür ve ilkeler belirtilmiştir. DYY Kanunu’nun yabancılar için verilen çalışma izinleri konusundaki hedefi:

• Yabancılar tarafından yürütülen işleri düzenlemek
• Yabancılara verilen çalışma izinleri hakkındaki kurallara ilişkin hüküm ve şartları belirlemektir

2. İkili Anlaşmalar

2. a. Yatırımların Teşvik Edilmesi ve Korunmasına Yönelik İkili Anlaşmalar

Yatırımların teşvik edilmesi ve korunmasına yönelik ikili anlaşmalar, 1962 yılından bu yana, karşılıklı yatırım ilişkilerini geliştirme potansiyeline sahip ülkelerle imzalanmaktadır. Karşılıklı yatırım anlaşmalarının temel amacı, söz konusu ülkelerin sınırları dâhilindeki yatırımcılar ve yatırımlara yönelik muamele standartlarını belirleyerek akit tarafları arasında ekonomik iş birliği için olumlu bir ortam oluşturmaktır. Bu anlaşmalar, akit tarafları arasındaki sermaye akışını artırarak istikrarlı bir yatırım ortamı sağlamayı amaçlamaktadır. Ayrıca, uluslararası tahkim hükmüne sahip bu anlaşmalar, yatırımcılar ve ev sahibi ülke arasında doğabilecek anlaşmazlıkların en etkin biçimde çözülmesine ilişkin yolları ortaya koymaktadır. Türkiye 98 ülke ile İkili Yatırım Anlaşması imzalamıştır. Ancak Türkiye, uluslararası bir anlaşmanın ulusal hukuk sisteminin bir parçası haline gelmesi için onaylanması ve yayımlanmasının gerektiği düalist bir ülkedir. Bu kapsamda, söz konusu 108 İkili Anlaşmanın şu ana kadar 86 tanesi yürürlüğe girmiştir.

86 İkili Anlaşma

Afganistan, Almanya, Amerika Birleşik Devletleri, Arjantin, Arnavutluk, Avustralya, Avusturya, Azerbaycan, Bahreyn, Bangladeş, Belarus, Belçika-Lüksemburg, Birleşik Arap Emirlikleri, Birleşik Krallık, Bosna Hersek, Bulgaristan, Cibuti, Çek Cumhuriyeti, Çin, Danimarka, Endonezya, Estonya, Etiyopya, Fas, Filipinler, Finlandiya, Fransa, Gambiya, Gine, Guatemala, Güney Kore, Gürcistan, Hırvatistan, Hindistan, Hollanda, İran, İspanya, İsrail, İsveç, İsviçre, İtalya, Japonya, Katar, Kazakistan, Kırgızistan, Kosova, Kuveyt, Kuzey Makedonya, Küba, Letonya, Libya, Litvanya, Lübnan, Macaristan, Malezya, Malta, Meksika, Mısır, Moğolistan, Moldova, Morityus, Özbekistan, Pakistan, Polonya, Portekiz, Romanya, Rusya Federasyonu, Senegal, Sırbistan, Singapur, Slovakya, Slovenya, Suriye, Suudi Arabistan, Tacikistan, Tanzanya, Tayland, Tunus, Türkmenistan, Ukrayna, Umman, Ürdün, Vietnam, Yemen, Yunanistan, Zambiya.

Kaynak: Ticaret Bakanlığı​

2. b. Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşmaları

Türkiye 86 ülke ile herhangi iki ülkeden birinde ödenmiş olan bir verginin, diğerinde ödenmesi gereken vergiden düşülmesine ve bu yolla çifte vergilendirmenin önlenmesine olanak tanıyan Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşmaları (ÇVÖA) imzalamış bulunmaktadır. 

86 Ülke

Almanya, Amerika Birleşik Devletleri, Arnavutluk, Avustralya, Avusturya, Azerbaycan, Bahreyn, Bangladeş, Belçika, Beyaz Rusya, Birleşik Arap Emirlikleri, Bosna Hersek, Brezilya, Bulgaristan, Cezayir, Çek Cumhuriyeti, Çin, Danimarka, Endonezya, Estonya, Etiyopya, Fas, Filipinler, Finlandiya, Fransa, Gambia, Güney Afrika, Güney Kore, Gürcistan, Hırvatistan, Hindistan, Hollanda, İngiltere, İran, İrlanda, İspanya, İsrail, İsveç, İsviçre, İtalya, Japonya, Kanada, Katar, Kazakistan, Kırgızistan, Kosova, Kuveyt, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Letonya, Litvanya, Lübnan, Lüksemburg, Macaristan, Makedonya, Malezya, Malta, Meksika, Mısır, Moğolistan, Moldova, Norveç, Özbekistan, Pakistan, Polonya, Portekiz, Romanya, Ruanda, Rusya Federasyonu, Sırbistan ve Karadağ, Singapur, Slovakya, Slovenya, Sudan, Suriye, Suudi Arabistan, Tacikistan, Tayland, Tunus, Türkmenistan, Ukrayna, Umman, Ürdün, Vietnam, Yemen, Yeni Zelanda, Yunanistan.

Kaynak: Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB)

Türkiye, bu anlaşmaya taraf olan ülkelere yenilerini ekleyerek Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşmalarının kapsama alanını genişletmeye devam etmektedir.

2. c. Sosyal Güvenlik Anlaşmaları

Türkiye 34 ülke ile Sosyal Güvenlik Anlaşması imzalamış olup, bu anlaşmalar kendi ülkeleri dışında çalışanların ülkeler arasındaki hareketini kolaylaştırmaktadır. Bu ülkelerin sayısı, DYY kaynağı ülkelerin genişleyen yelpazesine bağlı olarak artacaktır.

34 Ülke

Almanya, Arnavutluk, Avusturya, Azerbaycan, Belçika, Bosna-Hersek, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Fransa, Güney Kore, Gürcistan, Hırvatistan, Hollanda, İngiltere, İsveç, İsviçre, İtalya, Kanada ve Kebek Eyaleti, Karadağ, Kırgızistan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Libya, Lüksemburg, Macaristan, Makedonya, Moldova, Moğolistan, Norveç, Polonya, Romanya, Sırbistan, Slovakya, Tunus.​

Kaynak: Sosyal Güvenlik Kurumu​ (SGK)​

3. Türkiye'nin Serbest Ticaret Anlaşmaları (STA)

Türkiye, gerek uluslararası ticaretteki STA ağları oluşturma eğilimine paralel olarak gerekse Gümrük Birliği çerçevesinde AB’nin Serbest Ticaret Anlaşmaları (STA) akdettiği ülkelerle karşılıklı yarar esasına dayalı benzer anlaşmalar akdetmektedir.
STA’lar, komşu ve çevre ülkelerle dış ticaretimizin geliştirilmesi; ihracatçılarımızın dış pazarlarda, başta AB ülkelerinin müteşebbisleri olmak üzere rakipleri ile eşit şartlarda rekabet edebilmesinin temini; karşılıklı yatırımların ve müşterek teşebbüslerle ülkemizin uluslararası rekabet gücünün artırılması bakımından önem taşımaktadır. Bu kapsamda, ülkemizin AB tarafından imzalanmış STA’ların içeriğini aynen kabul etme yükümlülüğü bulunmamakta olup, gerçekleştirilen müzakerelerde sanayi ve ticaret politikası önceliklerimiz ile ülkemiz hassasiyetleri göz önüne alınmaktadır.
Bugüne kadar, ülkemizce 38 STA imzalanmış olup bunlardan Merkezi ve Doğu Avrupa ülkeleriyle akdedilmiş olan 11 STA, bu ülkelerin AB üyelikleri nedeniyle feshedilmiştir. Geriye kalanlardan 22 STA (EFTA, İsrail, Makedonya, Bosna ve Hersek, Filistin, Tunus, Fas, Mısır, Arnavutluk, Gürcistan, Karadağ, Sırbistan, Şili, Morityus, Güney Kore, Malezya, Moldova, Faroe Adaları, Singapur, Kosova, Venezuela ve Birleşik Krallık) hâlihazırda yürürlüktedir.^*  Lübnan, Sudan ve Katar STA'ları iç onay süreçlerinin tamamlanmasını müteakip yürürlüğe girecektir.
Mevcut STA’ların güncellenmesi ve kapsamlarının genişletilmesi çerçevesinde, Sırbistan STA’sının güncellenmesine yönelik imzalanan protokoller 1 Haziran 2019, Türkiye-Bosna Hersek revize STA 1 Ağustos 2021, Türkiye-EFTA revize STA 1 Ekim 2021 tarihlerinde yürürlüğe girmiştir. Bununla beraber, Türkiye-Karadağ STA’yı revize eden Protokollerin ise onay süreçleri devam etmektedir. Ayrıca, Gürcistan ve Malezya ile yürütülen müzakerelerin yakın zamanda sonuçlandırılması, Moldova ve Kuzey Makedonya ile ise kısa zamanda müzakerelere başlanması hedeflenmektedir.
Diğer taraftan; 17 ülke/ülke grubu ile resmi olarak başlatılmış bulunan STA müzakereleri kapsamında 5 ülke (Ukrayna, Japonya, Tayland, Somali ve Endonezya) ile müzakereler aktif bir şekilde sürdürülmektedir. Müzakere sürecinde olan diğer ülke/ülke grupları (Meksika, Peru, Kolombiya, MERCOSUR, Ekvator, Kamerun, Çad, Körfez İşbirliği Konseyi, Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Seyşeller, Cibuti ve Pakistan) ile de söz konusu süreçlerin hızlandırılmasına ilişkin çalışmalar yürütülmektedir.  Ayrıca, 9 ülke/ülke grubu (ABD, Kanada, Hindistan, Vietnam, Orta Amerika Ülkeleri, Afrika Karayip Pasifik Ülkeleri, Libya, Cezayir ve Güney Afrika Cumhuriyeti) nezdinde de STA müzakerelerine başlama girişiminde bulunulmuştur.

Türkiye ve Avrupa Birliği arasındaki Gümrük Birliği Anlaşması 1996 yılından bu yana yürürlüktedir. Bu anlaşma, Türkiye ve AB ülkeleri arasında herhangi bir gümrük kısıtlaması olmaksızın ticaret yapılmasına olanak tanımaktadır. AB ile Türkiye arasındaki Gümrük Birliği, Türkiye’nin AB tam üyeliğine giden yolda atılmış bir adımdır.

*Türkiye ile Suriye Arasında Serbest Ticaret Alanı Tesis Eden Ortaklık Anlaşması 6 Aralık 2011 tarihinde askıya alınmıştır.

Kaynak: Ticaret Bakanlığı